ESKİ TÜRK DELETLERİNDE DELEET YÖNETİMİ.
Tarih sahnesine “atlı medeniyet”in
tarihteki en etkili temsilcisi ve teşkilatçı bir
millet olarak çıkmış olan Türkler, 3000 yıllık
devletli yaşam tarihinde, sınırları Japon Denizinden Ren Nehrine, Rusya steplerinden Hindistan’a, Arap yarımadasından Sudan ve Fas’a
bu devletlerin çoğunluğu ise Türklerin başka
boylarıyla yaşanan mücadeleler ya da aynı
boy arasındaki taht kavgaları sebebiyle yıkılmıştır.
Birçok kaynak tarihteki ilk Türk
devleti olarak Büyük Hun İmparatorluğunu
kabul etse de aslında tarihteki ilk Türk Devletinin M.Ö. sekizinci yüzyıl ile ikinci yüz yıl
arasında yaşamış olan İskit/Saka devleti olduğu artık genel kabul gören bir durumdur.
Tarihteki ilk kadın hükümdar olan İskit hükümdarı Tomris Hatun’un Türk olması yine
adına destanlar yazılan İskit Hakanı Alp Er
Tunga’nın cengaver bir Türk yiğidi olması bu
gerçeği perçinleştirmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Forsunda tarihte kurulmuş Türk
devletlerini temsilen her ne kadar 16 yıldız
bulunsa da esasen Türklerin Tarih sahnesine çıkışlarıyla birlikte kurmuş olduğu devlet
sayısı bu rakamın oldukça üzerindedir. Burada temsil edilen 16 devlet daha ziyade imparatorluk şeklinde ifade edilebilecek olan geniş
coğrafi alanlarda kurulmuş olan büyük devletlerdir.
Türk tarihinde bir devlet yıkılırken
her zaman bir veya daha fazla devlet eşzamanlı olarak kurulmuştur. Türklerin üç bin yıllık
devletli yaşam döneminde bağımsız Türk devletinin olmadığı bir döneme rastlanmazken,
bazen sadece tek bir Türk devletinin, bazen de
birden fazla Türk devletinin eşzamanlı olarak
tarih sahnesinde yer aldıkları görülmektedir.
Bundan 36 yıl önce bağımsız Türk
devleti olarak sadece Türkiye Cumhuriyeti
söz konusuyken, günümüzde yedi bağımsız
Türk devleti bulunmaktadır. Tarihte ise Gazneliler, Karahanlılar, Selçuklular ve Uygur
Devleti aynı zamanda ayrı bağımsız devletler olarak hüküm süren Türk Devletlerinin
en güzel örneğidir. 600 yıl hüküm süren Osmanlı İmparatorluğunun değişik dönemlerinde de Osmanlı’ya komşu olarak (Akkoyunlu, Memlükler, Safevi Devleti) ya da
başka coğrafyalarda (Timur İmparatorluğu,
Altınordu Devleti, Babür Devleti) hüküm
süren birçok Türk devleti söz konusudur.
Türkler, konargöçer yaşam şeklinin
kendilerine kazandırmış olduğu mobilite ve
hızlı hareket edebilme kabiliyetiyle belli bir
bölgede hakimiyetini kaybedince bozkıra
çekilerek tekrar güç kazanmak suretiyle aynı
bölgede ya da başka bir bölgeye göç ederek
orada yeni bir devlet kurma becerisi ve başarısını göstermişlerdir. Büyük Hun devletinden
sonra aynı bölgede Birinci ve İkinci Göktürk
Devletinin daha sonra da Uygur Devletinin
kurulmuş olması bozkıra çekilme ve yeniden
toparlanma sonucu kurulan devletlere örnek
olarak karşımıza çıkarken, Avrupa Hun Devleti, Selçuklular ve Osmanlı Devleti başka bir
bölgeye göç ederek kurulan devletlere örnek
olarak karşımıza çıkmaktadır.
Türk tarihinin başlangıcından itibaren Türklerin Anayurdu olan Hun, Göktürk
ve Uygur devletlerinin temel toprağını temsII. Türklerde Devletin
Yönetim Yapısı
Tarihte yer alan
Türk devletleri, yaklaşık 3
bin yıllık bir dönemde Asya,
Avrupa ve Afrika olmak üzere
üç farklı kıtada, farklı zamanlarda,
farklı coğrafyalarda, çok farklı etnik unsurlara hükmeden bir şekilde ortaya çıkmıştır.
Bu farklılık ve çeşitlilik devlet yönetiminde
birbirine benzeyen hususların yanında ayrışan durumları da ortaya çıkarmaktadır. Tarihteki Türk devletlerinin yönetim yapısında, birbirleriyle benzeşen ve ayrışan yönler
dikkate alınarak üç farklı evreden bahsetmek
mümkündür. Bunlardan ilki İskitlerden başlayıp Karahanlı Devletini de içine alan “Kağanlıklar Dönemi”, ikincisi Gazneli ve Büyük
Selçuklu Devletlerinden Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar olan “Sultanlıklar Dönemi”, üçüncüsü ise Türkiye, KKTC ve Orta Asya Türk
Cumhuriyetlerini içine alan “Cumhuriyetler
Dönemi”dir.
a. Kağanlıklar Dönemi
Kağanlıklar dönemi; M.Ö. 8. yüzyılda
kurulan İskitlerle başlayan ve M.S.10. yüzyılın
sonunda kurulan ilk Müslüman Türk Devleti
olan Karahanlılar devletini kapsayan tarihsel
süreçtir. Dönem içinde kurulan belli başlı
Türk Devletleri; İskitler, Büyük Hun Devleti,
Tabgaçlar, Kuşhanlar, Avrupa Hun Devleti,
Ak-Hunlar, Birinci ve İkinci Göktürk Devletleri, Avar İmparatorluğu, Bulgarlar, Türgişler,
Karluklar, Hazarlar, Kıpçaklar, Uygurlar, Karahanlılar ve Oğuz Yabgu devletidir.
Orta Asya’da M.Ö. 8.yüzyıldan itibaren İskit/Saka devleti ile başlayan dönemden
Gazneliler ve Büyük Selçuklulara
kadar olan dönemde devlet yönetiminin başında “Kağan”,
“Hakan” ya da “Han” unvanı verilen devlet başkanları
bulunmaktaydı.
M.Ö. 220’de Hun devletinin Teoman tarafından kurulmasından sonra Teoman’ın
oğlu Mete Han zamanında devlet
sınırları genişleyerek tarihte ilk defa
Türkçe konuşan ve Türk soyundan olan kavimler tek çatı altında toplanmış, millet olma
bilinci tesis edilmiş ve Orta Asya’da çeşitli
boylar halinde yaşayan Türklerin ilk siyasi
birliği kurulmuştur.
Kağanlıklar döneminde Büyük Hun
devletinden sonra, gerek Asya’da gerek Avrupa’da kurulan Türk devletleri yönetim yapısı
itibari ile büyük ölçüde Büyük Hun devletine
benzeyen bir idari yapı ortaya koymuştur.
Eski Türklerde devlet hükümdar ailesinin ortak malı sayıldığından devlet yönetimi genellikle ülkenin büyüklüğüyle orantılı olarak kademeli bölgelere ayrılmış ve
geniş topraklar Kağanın kardeşleriyle oğulları
Göktürk(Orhun)Yazıtları
6
Türk Ekini
arasında paylaştırılarak yönetilmiştir. Devlet,
ilk başlarda doğu/sol, batı/sağ şeklinde iki ana
bölüme ayrılarak idare edilmiştir. Buna rağmen yönetim merkeziyetçi ve “Büyük Kağan”
tek otoritedir. Devlet başkanı olan “Büyük
Kağan” bazen hem devlet başkanı hem de
devletin doğu veya batı kısmından sorumlu
kağan iken bazen de sadece merkezde devlet
başkanlığı görevini üstlenmiştir.
Büyük Kağan’ın yanında devlet yönetiminde ayrıca “küçük kağan”lar vardır. “Küçük Kağan”lar devlet idari yapısı içinde yer
alan bölgenin ya da bölgelerin yönetiminden
sorumlu kişilerdir. Büyük Hun Devletinde
prenslere “tigin” denilir, veliahtlara sol/sağ
Yorumlar
Yorum Gönder