IFJ-INTERNATIONAL FEDERATION OF JOURNALİST

DÜNYA TÜRK HABER/WORLD TURKIS NEWS Canada IFJ-INTERNATIONAL FEDERATION OF JOURNALİST:TÜRKİYE ORTA ASYA KAFKASLAR MUHABİRİ CENTRAL ASIA HUMAN DEVELOPMENT REPORT Ağustos 2024'te, Orta Asya enerji bakanları Astana'da "ilk" kez bir araya geldi.[39] Gündemde hidroelektrik üretimi ve Tacikistan'ın, Sovyet döneminde Orta Asya devletlerinin elektrik alışverişinde bulunabileceği entegre bir enerji sistemi olan Orta Asya Entegre Enerji Sistemi'ne (CAPS) tekrar katılma hedefi gibi ortak projeler vardı. Her iki konu da şu anda oldukça güncel. Sovyet döneminde, Orta Asya cumhuriyetleri, beş cumhuriyetin ihtiyaçlarını da dikkate alan bir sistem üzerinden elektrik alışverişinde bulunurdu. Dolayısıyla, ilkbahardan itibaren, yukarı havzadaki Kırgızistan ve Tacikistan, su akışını hidroelektrik santrallerinde elektrik üretmek ve aynı anda üç aşağı havza ülkesinin topraklarını sulamasını sağlamak için kullanırdı. Kışın ise, yukarı havzadaki iki ülke suyu toplar ve Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan'ın fosil yakıtlarından elde edilen enerjiye güvenirdi. Bugün, bu değişim artık çalışmıyor. Bağımsızlıklarından sonra Orta Asya devletleri, enerji üretimi, ulaşım ve su paylaşım düzenlemeleriyle ilgili çeşitli anlaşmazlıklar nedeniyle sistemden kopmaya başladı. [40] Ulusal politikalarında tüm Orta Asya'nın ihtiyaçlarını dikkate almak yerine, ulusal çıkarlar ön planda tutulmaya başlandı. Bu, yukarı havza ülkelerinin yeterli enerji üretebilmek için kışın da su akışlarını serbest bırakmak zorunda kalması anlamına geliyordu. Bu durum, tarım mevsiminde serbest bırakılmak üzere daha az su depolanmasına ve bu mevsimde aşağı havza ülkelerine doğru su akışının azalmasına neden oldu. Geçmişte ortaya atılan bir fikir, aşağı havza ülkelerinin tarım mevsiminde su akışını artırmak için ödeme yapmalarına izin vermekti, ancak aşağı havza ülkeleri bunu tuhaf bir fikir olarak algıladı. Röportaj yapılan kişilerden biri şöyle diyor: "Aşağıdaki ülkeler, tarım sezonu boyunca suyun akmasına izin vermek için yukarı akıştaki ülkelere neden para ödesin ki? Hollanda'nın nehirlerin akmasına izin vermek için İsviçre'ye para ödemek zorunda kalacağını düşünün - bunun olabileceğini hayal bile edemiyorum."[41] Şekil 5 Orta Asya'nın ana nehirleri olan Siri Derya ve Amu Derya, yukarı akıştaki Kırgızistan ve Tacikistan'dan (ve Afganistan'dan) aşağı akıştaki Kazakistan, Türkmenistan ve Özbekistan'a doğru akmaktadır.[42] Orta Asya'nın ana nehirleri olan Siri Derya ve Amu Derya, yukarı akıştaki Kırgızistan ve Tacikistan'dan (ve Afganistan'dan) aşağı akıştaki Kazakistan, Türkmenistan ve Özbekistan'a doğru akmaktadır. Orta Asya'da su, enerji ve gıda güvenliği arasında rekabet eden ödünleşimlerin karmaşık bir etkileşimi vardır. Bölge genel olarak su ve enerji kaynakları açısından zengin olsa da, her ikisi de eşitsiz dağılmış oldukları için ulusal düzeyde kıttır.[43] Orta Asya'nın en büyük iki nehri olan Siriderya ve Amuderya'nın kökenleri Kırgızistan ve Tacikistan'a (ve Afganistan'a) kadar uzanmaktadır. Bu yukarı havza ülkeleri, bölgedeki en yüksek su rezervlerine sahiptir. Öte yandan, bu suyun ana kullanımı (%85) aşağı havza komşularında, özellikle de sulama amaçlı olarak gerçekleşmektedir.[44] Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan'ın büyük petrol, gaz ve kömür rezervleri olmasına rağmen, yukarı havza komşuları, su ve enerji konusunda bölgesel iş birliği olmaksızın hidroelektrik üretimlerinin daha da geliştirilmesine bağımlıdır. Enerji güvenliği, Orta Asya ülkeleri için temel önceliklerden biridir. Örneğin, Tacikistan'ın amiral gemisi projesi olan Rogun Barajı, 1976'da Sovyetler Birliği'nde başlayarak onlarca yıldır geliştirilmektedir. 2016 yılından itibaren, aralarında Dünya Bankası, Asya Kalkınma Bankası (ADB), Avrupa Yatırım Bankası (EIB), Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ve İslam Kalkınma Bankası'nın (IDB) da bulunduğu çeşitli yatırımlarla yeni bir ivme kazandı.[45] Roghun Barajı'nın amacı, Tacikistan'ı Orta Asya'nın enerji merkezi haline getirmek ve iç talep ve ihracat için düşük maliyetli elektrik sağlamaktır. Dünya Bankası, Tacikistan'daki mevcut toplam üretimin yaklaşık %70'ine denk gelen yıllık ortalama 14,4 TWh üretim tahmin etmektedir.[46] Komşu ülkelere elektrik ihracatı, Orta Asya'da iş birliğinin artmasına yol açabilse de, proje şimdiye kadar Özbekistan'dan sürekli eleştiri almaktadır. Endişeler arasında, barajın Özbekistan'a akan su miktarını ciddi şekilde azaltma olasılığı yer almaktadır; bu da ülkenin tarımsal ekonomisini ve gıda üretimini riske atmaktadır. Ancak Özbekistan'ın önceki cumhurbaşkanı Kerimov projeye şiddetle karşı çıkıp savaş tehdidinde bulunurken, halefi Mirziyoyev Roghun'dan elektrik satın almayı kabul etti.[47] Dahası, Tacikistan ve Özbekistan arasındaki daha yakın bir iş birliği, barajın aşağı havzadaki sulama üzerindeki etkisini azaltabilir.[48] Özbekistan'daki endişelerin yanı sıra, insan hakları, yolsuzluk ve barajın olası kötü yönetimi konusunda daha yaygın endişeler de mevcut. Birçok STK, Roghun Barajı'nın 40.000'den fazla insanı yerinden edebileceğini ve Dünya Bankası'nın