İNSANIĞA KARŞI SUÇLAR VEİNSANLIĞA KARŞI SUÇLAR VEİNSANLIĞA KARŞI SUÇLAR VE.ENİ-SÖMÜRGECİLİK(TÜRKİYE,DE)YAŞANAN SÖMÜRGECİLİK

                   II. Dünya Savaşı sonrasında, sömürgeler siyasal bağımsızlıklarını

kazanma süreci içine girdiklerinde, yine aynı dönemde Batı’lı güçler

sömürge yönetimlerini yeniden kurmaya niyetlenmişlerdir.1 Bu süreç

içinde kapitalist üretim tarzının payının ekonomik faaliyetler arasında

artmaya başlamış olması, sömürgecilik üzerinde etkili olmuştur.

Sömürgelerin çözülme süreci, sadece bağımsızlık savaşlarına veya

Avrupa’nın insancıllığına bağlanmamalıdır. Sömürgeler Avrupa için pahalı

olmaya başladığından, çözülme, sömürge sahiplerinin de çıkarına olmuştur.

Her ne kadar sömürgecilikte kazanç olsa da, bedeli de olan bir sistemin, bir

dünya savaşı sonrasında sürdürülmesi zorlaşmıştır. Savaş sonrası çökme

noktasına gelmiş olan ekonomilerin toparlanabilmesi için, sömürge

sistemindense doğrudan kendi topraklarındaki ekonomilere harcama

yapmanın daha kârlı olacağı düşünülmüştür. Ancak Batı, artık sömürge

sahibi değilmiş gibi görünse de, uygulamada hiçbir zaman sömürgelerini

kontrol etmekten vazgeçmemiştir. Dolayısıyla kâğıt üzerinde bağımsızlık

söz konusu olduysa da, sömürge süreci farklı şekillerde devam etmiştir. Bu

dönemde “eski” sömürgelerin metropol ile olan ilişkileri değişmiş, daha

dolaylı ve kapalı yollar izlenmeye başlamıştır.

“Yeni-sömürgecilik” (neo-colonialism) kavramı, siyasal bağımsızlığa sahip

olmasına rağmen dolaylı yöntemlerle emperyalizmin, bağımlılığın ve gizli

sömürgeciliğin hâlâ sürmekte olduğu görüşünü içermektedir.2 Bazı yazarlar,

klasik sömürgecilik ile karşılaştırıldığında yeni-sömürgecilikte kimi

farklılıklar olmasına rağmen, yeni bir dönemin başladığı düşüncesine itiraz

eder ve yeni-sömürgeciliği tek bir sürecin devamı olarak görürler.

“Sömürge-sonrası” (post-colonial) adı verilen dönemde, daha önce

sömürenlerle sömürülenlerin, eskisi gibi açık ve doğrudan olmamakla

birlikte, hâlâ belli yakınlıkta ilişkilerinin olması, daha da önemlisi,

“bağımsızlığa” rağmen, daha önce sömürenlerle sömürülenlerin bir türlü eşitkonuma gelememeleri söz konusu iddialar için bir kanıttır. Post-modern bir

emperyalizm biçimi olarak da görülebilecek bugünkü sömürgecilik tipinde,

üstünlük hâlâ ve yine aynı taraftadır.3

Klasik tarzdaki sömürgecilik dahi doğrudan bir insanlık suçu olarak kabul

edilmemiştir. Ancak sömürgecilik sürecinde yapılan birçok uygulama

insanlık suçu kapsamına alınmıştır. Uluslararası Ceza Mahkemesi Roma

Statüsü’nün savaş suçlarını açıklayan 8. maddesi ile insanlığa karşı suçları

tanımlayan 7. maddesi sömürgecilerin gerçekleştirdiklerini suç olarak kabul

etmektedir. Sömürgecilik ile ilgili kınamaya ve yasaklamaya yönelik bazı

Birleşmiş Milletler (BM) bildirgeleri bulunmakla birlikte, yaptırım

gerektiren bir suç kapsamında bulunmamaktadır. Yeni-sömürgecilik,

kimilerine göre sömürgecilik sürecinin bir devamı olsa da, uluslararası

belgelerde kınama dahi söz konusu değildir. Oysa sömürgecilik ve köle

ticareti, kınanan ve yasaklanan uygulamalar iken, yeni-sömürgecilik ve

küreselleşme süreci içinde gerçekleşen kölelik ve benzeri uygulamaların

olumsuz ifadelerle değerlendirilmemesi, hatta görmemezlikten gelinmesi bir

çelişkidir. Jean-Paul Sartre, hümanizm ile Avrupa sömürgeciliği arasındaki

hileye dikkat çekerek; “aralıksız bir şekilde İnsan’dan bahsederken onunla

karşılaştığı her noktada onu katleden…tüm insanlığı boğan Avrupa’yı hadi

terk edelim” demiştir.4 Benzer şekilde, askerî bir darbe ile devrilene kadar

10 yıl boyunca Gana’nın bağımsızlık sonrası dönemde ilk başkanlığını

yapan Kwame Nkrumah, sömürgeciliği sürdürmek için yapılan modern

girişimler ile eş zamanlı olarak “özgürlükler”den bahsetmeyi, yenisömürgecilik olarak kabul etmektedir.5

Bu makalede, yeni-sömürgecilik kavramının neyi ifade ettiği, sömürgecilik

ile arasındaki benzerlikler ve farklılıklar gibi temel bazı açıklamaların

arkasından, yeni-sömürgeciliğin insanlığa karşı suç olarak

değerlendirilmesinin mümkün olup olmadığı ele alınmaya çalışılmıştır. Her

ne kadar yeni-sömürgeciliğin de, sömürgecilik gibi bir insanlık suçu olarak

görülmesi gerektiği savunulsa da, dolaylı ve üstü örtülü olması, aynı

zamanda işbirlikçiliği içermesi gibi nedenler suç delillerinin görünürlüğünü

zorlaştırmaktadır. Öte yandan, hangi uygulamaların suç olduğuna, nelerin

insanlık suçu olarak kabul edileceğine, kimlerin suçlu olduğuna ve kimlerin

özür dileyip yaptıklarını telafi etmesi gerektiğine karar verenler arasında

eski veya yeni sömürülenlerin olmadığı gözden kaçırılmamalıdır.

35

3 Taiaiake Alfred ve Jeff Corntassel, “Being Indigenous: Resurgences against Contemporary Colonialism”,

Government and Opposition, Politics of Identity IX, 2005, ss.597-598.

4 Jean-Paul Sartre, Colonialism and Neocolonialism, Haddour et.al (çevirenler), Routledge, London and

YENİ-SÖMÜRGECİLİK KAVRAMI

Yeni-sömürgecilik, sömürgecilik kavramının üzerine kurulan bir süreç

olduğundan, öncelikle ele alınması gereken kavram sömürgeciliktir. BM,

sömürgeciliği; “Afrika, Asya ve Karayipler’de, yerli halklara ait, sömürge

güçlerinden okyanus ile fiziksel olarak ayrı düşmüş olan toprakların işgali”

şeklinde tanımlamaktadır.6 Başka halkların topraklarının ve mallarının işgal

ve kontrol edilmesi7 olarak tanımı yapılan sömürgecilik kavramını biraz

daha genişleterek, bir ülkenin başka ülke ya da ülkeler tarafından siyasi,

ekonomik, askerî, hukuki, kültürel alanlarda kontrol edilmesi şeklinde

açıklamak mümkündür.

Fernand Braudel, “sömürgecilik kelimesinden Avrupa’nın en azından

1492’den beri olan her tür yayılmasını anlıyoruz” demektedir.8 Bu

yayılmacılık, içinde bir dizi başka süreçler de içermektedir. Bir başka

ifadeyle, sömürgecilik için, efendilerle uşakları arasında herhangi bir ilişki

türü değil, bütün bir toplumun, tarihî gelişim çizgisinden mahrum

bırakılması, dışarıdan manipüle edilmesi ve sömürge güçlerinin ihtiyaç ve

çıkarları doğrultusunda dönüştürülmesi tanımlaması yapılabilir.9

Yeni-sömürgecilik kavramı, ilk olarak 1960’lı yılların başında Afrika ülkeleri

için, sömürge ülkelerinin siyasi bağımsızlıklarının resmen tanınmasına

rağmen siyasi, ekonomik, askerî, toplumsal, teknik açılardan hâkimiyet

altında tutulmaya devam edilmesini ifade etmek amacıyla kullanılmıştır.10 II.

Dünya Savaşı sonrasında sömürge halklarının çoğunun özgürlüklerini....

kazanmış olmalarına rağmen, Batı hakimiyetinin bir şekilde devam etmesi,

Marc Ferro tarafından sadece “yeni-sömürgecilik” terimi ile değil, aynı

zamanda “yerleşimcileri olmayan emperyalizm” şeklinde isimlendirilmiştir.11

Woddis’in yeni-sömürgecilik tanımı; “emperyalizmin, diğer devletlerin

işlerine karışmak üzere, devam eden kapasitesinin ifadesi olarak ortaya

çıkması” şeklindedir.12 Yeni-sömürgecilikte, sömürgecilikteki gibi doğrudan

askerî bir işgal gerçekleştirilmediği, ancak belirlenen toprakların, liberal siyasi

sistemler, hukuk devleti, serbest piyasa ekonomisi gibi uygulamalar empoze

edilerek, bir şekilde himaye altına alındığı belirtilmelidir.13

36

6 Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples, 1960.

7 Ania Loomba, Colonialism/Postcolonialism, Routledge, London and